ZASADY POSTĘPOWANIA W PRZYPADKU UTRATY LUB UJAWNIENIA INFORMACJI NIEJAWNYCH

Ustawa o ochronie informacji niejawnych nałożyła na nas obowiązek ochrony informacji przed nieuprawnionym ujawnieniem, niezależnie od formy i sposobu ich wyrażania, także w trakcie ich opracowania. Zgodnie z ww. ustawą za ochronę informacji niejawnych, w szczególności za zorganizowanie i zapewnienie funkcjonowania tej ochrony, odpowiada kierownik jednostki organizacyjnej, w której takie informacje są wytwarzane, przetwarzane, przekazywane lub przechowywane. Jednakże myliłby się ten, kto uważa, iż to tylko kierownik jednostki jest odpowiedzialny za ochronę. Bowiem z tej odpowiedzialności nie zwalnia się żadnej osoby, wobec której przeprowadzono postępowanie sprawdzające.

Co prawda kierownik jednostki organizacyjnej wraz z pełnomocnikiem ochrony ustawowo odpowiadają za cały system ochrony informacji niejawnych w firmie, lecz nie ponoszą bezpośredniej odpowiedzialności za świadome lub nieświadome naruszenia przepisów przez poszczególnych pracowników.

Zatem obowiązek ochrony informacji niejawnych spoczywa na każdym, kto
w posiadanie takich informacji wszedł, niezależnie czy nastąpiło to w sposób uprawniony czy też przypadkowy.

Obieg materiałów niejawnych w danej jednostce organizacyjnej winien być tak zorganizowany aby w każdych okolicznościach można było stwierdzić gdzie znajduje się dokument klasyfikowany. Warto w tym miejscu zaznaczyć, iż zgodnie z postanowieniami zawartymi w art. 43 ustawy z dnia 5 sierpnia 2010 roku o ochronie informacji niejawnych:

punktor kierownik jednostki organizacyjnej zatwierdza, opracowany przez pełnomocnika ochrony sposób i tryb przetwarzania informacji niejawnych o klauzuli „poufne” w podległych komórkach organizacyjnych;
punktor kierownik jednostki organizacyjnej, w której są przetwarzane informacje niejawne o klauzuli „poufne” lub wyższej, zatwierdza opracowaną przez pełnomocnika ochrony dokumentację określającą poziom zagrożeń związanych z nieuprawnionym dostępem do informacji niejawnych lub ich utratą;
punktor kierownik jednostki organizacyjnej zatwierdza, opracowaną przez pełnomocnika ochrony, instrukcję dotyczącą sposobu i trybu przetwarzania informacji niejawnych o klauzuli „zastrzeżone” w podległych komórkach organizacyjnych oraz zakres i warunki stosowania środków bezpieczeństwa fizycznego w celu ich ochrony.

Niestety, pomimo takich uregulowań prawnych i regulacji wewnętrznych, z różnych przyczyn, może dojść do utraty dokumentu niejawnego lub ujawnienia tajemnicy. Jakie wtedy podjąć działania? Nie jest to nigdzie jasno sprecyzowane. Co prawda w ustawie znalazł się jeden zapis mówiący o tym, iż „W przypadku stwierdzenia naruszenia w jednostce organizacyjnej przepisów o ochronie informacji niejawnych pełnomocnik ochrony zawiadamia o tym kierownika jednostki organizacyjnej i podejmuje niezwłocznie działania zmierzające do wyjaśnienia okoliczności tego naruszenia oraz ograniczenia jego negatywnych skutków” (Art. 17 ust. 1 ustawy o OIN).

Ale co dalej?

W niniejszym opracowaniu postaram się przedstawić szanownym czytelnikom pewne rozwiązania.

Postępowanie po stwierdzeniu naruszenia przepisów lub ujawnienia informacji niejawnych będziemy nazywali, w dalszej części artykułu, postępowaniem wyjaśniającym.

Z przytoczonej treści artykułu UOIN wynika, że to Pełnomocnik ochrony jest osobą inicjującą i prowadzącą postępowanie wyjaśniające.

Celem działań podejmowanych przez Pełnomocnika ochrony powinno być:

punktor wyjaśnienie okoliczności i przyczyn zaistniałego naruszenia lub ujawnienia,
punktor ustalenie osób winnych.

Naruszenie przepisów o ochronie informacji niejawnych może zostać ustalone przez Pełnomocnika, np. w wyniku prowadzonej kontroli lub informacja taka może być przekazana przez inne osoby, np. pracowników jednostki organizacyjnej.

Pełnomocnik zobowiązany jest powiadomić o naruszeniu Kierownika jednostki organizacyjnej. Po otrzymaniu informacji Kierownik powinien polecić:

punktor ustalenie stanu faktycznego naruszenia przepisów o ochronie informacji niejawnych przez określenie prawdopodobieństwa ujawnienia informacji, rodzaju i klauzuli tajności ewentualnie ujawnionych wiadomości,
punktor zabezpieczenie miejsca zdarzenia oraz podjęcie odpowiednich przedsięwzięć w celu niedopuszczenia do powstania mogących wyniknąć dalszych szkód.

Zadania (czynności) te wykonuje, powołana decyzją Kierownika jednostki organizacyjnej, komisja pod przewodnictwem Pełnomocnika, która po zakończeniu prac sporządza stosowny protokół.

W stosunku do osoby, wobec której „zostaną ujawnione nowe informacje wskazujące, że nie daje ona rękojmi zachowania tajemnicy, przeprowadza się kontrolne postępowanie sprawdzające” (art. 33 ust. 1 UOIN).  Moim zdaniem zapis ten powinien być stosowany szczególnie wobec osób, które w sposób rażący naruszyły przepisy o ochronie informacji niejawnych i powstały wątpliwości dotyczące właściwego postępowania z informacjami niejawnymi.

Postępowanie w przypadku naruszenia przepisów, ujawnienia tajemnicy lub utraty dokumentu niejawnego oznaczonego klauzulami: “ściśle tajne” i “tajne” oraz “poufne”.

W przypadku stwierdzenia naruszenia przepisów lub ujawnienia wiadomości o klauzuli „poufne” Pełnomocnik jednostki powiadamia niezwłocznie (pisemnie):

punktor Kierownika jednostki organizacyjnej (art. 17 ust. 1 UOIN),
punktor niezwłocznie również odpowiednio ABW lub SKW (art. 17 ust. 2 UOIN).

Kierownik j.o. wraz z Pełnomocnikiem ochrony postępują tak, jak opisano to powyżej (powołanie komisji, zabezpieczenie śladów, ustalenia wstępne, niedopuszczenie do powstania dalszych szkód, protokół). Następnie sprawę przejmuje odpowiednio ABW lub SKW.

Należy wziąć pod uwagę fakt, że sprawa może trafić do prokuratury, a w konsekwencji także przed oblicze sądu.

Po przeprowadzeniu czynności, kopię prawomocnego orzeczenia (postanowienia) kończącego postępowanie karne prokurator lub sąd przesyłają:

punktor jednostce, w której dokument utracono;
punktor wydawcy dokumentu (materiału);
punktor odpowiednio ABW lub SKW.

W przypadku zaginięcia dokumentu niejawnego, prawomocne orzeczenie prokuratora lub sądu, kończące postępowanie karne jest podstawą do podjęcia decyzji o spisaniu dokumentu z ewidencji w jednostce organizacyjnej, w której został on utracony. Decyzję wydaje Kierownik jednostki organizacyjnej. Spisania dokumentu z ewidencji jednostki, w której został utracony dokonuje Kierownik kancelarii lub innej komórki ewidencyjnej na podstawie decyzji Kierownika jednostki organizacyjnej.

Na podstawie postanowienia (orzeczenia) prokuratora (sądu) Kierownik jednostki, w której dokument utracono, obowiązany jest dokonać przeklasyfikowania pozostałych egzemplarzy tego dokumentu, jeżeli tak postanowiono lub orzeczono.

Postępowanie w przypadku utraty dokumentu zawierającego informacje o klauzuli „zastrzeżone”.

Kierownik jednostki organizacyjnej określa stopień szkody, jaką ponosi społecznie uzasadniony interes lub stopień niebezpieczeństwa ujawnienia tajemnicy oraz decyduje o ewentualnym karaniu dyscyplinarnym osób winnych, a także podejmuje decyzje co do dokumentów zagubionych, jeżeli taka utrata miała miejsce.
Ustaleń dokonuje komisja, o której napisano na wstępie.

© Opracował: mgr inż. Marek ANZEL