|
ABC
skrót stosowany w publikacjach do oznaczania broni
masowego rażenia, z ang. A – atomic (atomowa); B –
bilogical (bilogiczna); C – chemical (chemiczna).
|
|
atropina
(C17H23O3N) alkaloid występujący w liściach pokrzyw (Altropa
belladonna), lulku czarnym, bieleniu. Jedwabiste,
bezbarwne, błyszczące igiełki bez zapachu, o gorzkim
samku, t.t 388o K. Łatwo rozpuszcza się w gorącej
wodzie, etanolu, chloroformie. Może być otrzymana
syntetycznie lub przez ekstrakcję roślin. Jeden z
podstawowych środków używanych w leczeniu zatruć
środkami paralitytczno-drgawkowymi. Przedawkowanie
atropiny jest niebezpieczne.
|
|
azotyn amylu
(C5H11ONO) – ester kwasu azotowego i alkoholu amylowego.
Ciecz barwy żółtej o piekącym smaku, trudno rozpuszcza
się w wodzie, dobrze w eterze i alkoholu. Stosuje się go
m.in. w przypadku zatrucia niektórymi bojowymi środkami
trującymi np. cyjanowodoru.
|
|
Alamogordo
miasteczko amerykańskie w stanie Nowy Meksyk niedaleko
którego, na pobliskiej pustyni w dniu
16 VII 1945r. o godz. 530 eksplodowano pierwszą bombę
atomową umieszczoną na 30 m wieży.
Oślepiający blask wybuchu widoczny był w promieniu 200
km. W wyniku wybuchu wieża zniknęła, a na jej miejscu
powstał krater o średnicy 400 m w zeszklonym, wskutek
bardzo wysokiej temperaturze, piasku pustyni. Energia
wybuchu jądrowego tej nowej bomby została oszacowana na
17-20 Kt trotylu tj. 10 do 100 razy więcej niż wynikło
to z początkowych przewidywań teoretycznych.
|
|
binarna amunicja
amunicja, której wypełnienie stanowią substancje
chemiczna praktycznie nietoksyczne, będące substancjami
reakcji syntezy bojowej środków trujących. Proces
syntezy BST zapoczątkowany jest bezpośrednio przed
użyciem amunicji i zachodzi w czasie przemieszczania jej
w rejon celu.
|
|
bojowe środki trujące (BŚT)
toksyczne związki chemiczne, które ze względu na swoje
właściwości fizyczne i chemiczne nadają się do
militarnego wykorzystania. Charakteryzują się
śmiertelnym lub szkodliwym działaniem na ludzi,
zwierzęta lub uprawy roślin. Stanowią podstawowy
składnik broni chemicznej.
|
|
bekerel
nazwa jednostki aktywności w układzie SI, mającej
oznaczanie Bq, przy tym 1 Bq = 1 przemianie jądrowej na
sekundę. Nazwa została przyjęta dla uhonorowania
wybitnego fizyka francuskiego Becquerela.
|
|
białaczka
choroba polegająca na znacznym powiększeniu się liczby
krwinek białych (od 15 000 do 500 000
w 1 mm3 krwi). Białaczka może występować m.in. jako tzw.
późny skutek biologiczny po napromieniowaniu całego
ciała lub większej jego części, obejmującej narządy
krwiotwórcze. Przeciętny okres utajnienia choroby w
takim przypadku wynosi ok. 8 lat, licząc od chwili
napromieniowania.
|
|
bomba jądrowa
urządzenie wybuchowe, będące źródłem dużej ilości
energii, wyzwalanej bądź w łańcuchowej reakcji
rozszczepienia ciężkich jąder, bądź też w reakcji
termojądrowej (syntezie lekkich jąder).
Bomby jądrowe dzielimy na bomby rozszczepialne i bomby
termojądrowe lub popularnie na bomby atomowe i bomby
wodorowe.
|
|
bomba neutronowa
„super czysta” bomba jądrowa, wykorzystująca zjawisko
syntezy lekkich jąder, co powoduje, że
80 % wyzwolonej energii unoszone jest w postaci
śmiercionośnych neutronów prędkich. Ogólnie bomba
neutronowa charakteryzuje się 10 razy silniejszym
promieniowaniem niż tradycyjna bomba termojądrowa o tej
samej energii wybuchu, a jednocześnie falą uderzeniową 5
razy słabszą. Stąd bomba neutronowa silniej razi „siłę
żywą” niż konstrukcje.
|
|
bomba termojądrowa
bomba jądrowa, w której wykorzystano energię wydzielaną
podczas syntezy jąder lekkich pierwiastków. Bomba
termojądrowa zawiera ładunek jądrowy w postaci wodorku
litu, deuterku litu itd. Wewnątrz którego umieszczony
jest detonator atomowy (ładunek rozszczepialny).
|
|
bomba wodorowa
rodzaj bomby termojądrowej, w której do syntezy jąder
użyto izotopów wodoru (deuteru lub trytu).
Nazwa bomby wodorowej wynika stąd, że w pierwszej bombie
termojądrowej stosowano ciekły wodór.
|
|
broń chemiczna
środki walki, których działanie rażące polega głównie na
biochemicznym oddziaływaniu BŚT ze składnikami
(organami) żywego organizmu.
|
|
broń masowego rażenia
nowoczesne rodzaje broni przeznaczone do masowego
rażenia ludzi, sprzętu bojowego i obiektów
rozmieszczonych na dużych obszarach. Do broni masowego
rażenia zalicza się broń jądrową, broń chemiczną i broń
biologiczną.
|
|
choroba popromienna
ostry stan popromienny lub zespół objawów popromiennych
jakie powstają w wyniku nadmiernego napromieniowania
całego ciała lub jego większej części.
|
|
dawka
ilość energii udzielana jednostce masy napromieniowanej
substancji (żywej lub martwej) przez promienie
jonizujące. Inaczej mówiąc, jest to część (lub cała)
energia promieniowania pochłonięta przez ośrodek
napromieniany. Jednostką dawki w układzie SI jest dżul
na kilogram (J/kg – gy, czyli grej), a jednostką
pozaukładową-rad i rem. Symbolem dawki jest D.
|
|
dawka awaryjna
dawka jaką można obciążyć ratownika uczestniczącego w
wypadku radiacyjnym. Dawka awaryjna wynosi jednorazowo
do 0,25 Sv w przypadku ratowania życia ludzkiego,
natomiast do 0,12 Sv – w przypadku ratowania mienia
dużej wartości.
|
|
dawka dopuszczalna
wartość dawki określona przepisami kompetentnych władz
lekarsko-prawnych do wysokości której mogą być
napromieniowane osoby narażone zawodowo.
|
|
dawka ekspozycyjna
inaczej ekspozycja.
|
|
dawka pochłonięta
energia jakichkolwiek promieni jonizujących pochłonięta
(zaabsorbowana) przez jednostkę masy napromieniowanej
substancji. Pojęcie dawki pochłoniętej jest zastępowane
po prostu przez dawkę.
|
|
dawkomierz (dozymetr)
miernik dawki lub mocy dawki (używany także jako miernik
ekspozycji lub mocy ekspozycji), w którym rolę detektora
promieniowania spełnia komora jonizacyjna, licznik
scyntylacyjny, licznik GM lub też inny przyrząd.
|
|
dawkomierz (dozymetr) chemiczny
przyrząd służący do pomiaru dużych dawek w zakresie od
kilku do kilkaset grejów. Najprostszym dawkomierzem
chemicznym jest DP-70M zawierającym ampułkę z roztworem
wskaźnikowym, którego zabarwienie jest proporcjonalne do
dawki pochłoniętej.
|
|
dezaktywacja
usuwanie substancji powodujących skażenie
promieniotwórcze terenu, wody, żywności, sprzętu,
uzbrojenia itd. Usuwanie substancji promieniotwórczych
prowadzi się najczęściej metodami fizycznymi lub
fizykochemicznymi (ścieranie, zrywanie, zmywanie,
przykrywanie, adsorpcja). Nie ma dotychczas sposobu
niszczenia skażeń promieniotwórczych, które w sposób
naturalny maleją w czasie.
|
|
dozymetria
dział metrologii obejmujący wykrywanie i pomiar
promieniowania jonizującego oraz skażeń
promieniotwórczych, obliczenie dawek i ekspozycji.
|
|
ekspozycja
miara promieni X lub gamma oparta na ich zdolności do
jonizacji powietrza. Pojęcie ekspozycji ostatnio
straciło w dozymetrii na znaczeniu ponieważ w ogóle
można by się obyć bez niego, posługując się jedynie
pojęciem dawki. Jednostką ekspozycji w układzie SI jest
C/kg, natomiast jednostką pozaukładową – rentgen.
|
|
fala uderzeniowa
jednokrotny, gwałtowny skok ciśnienia gęstości i
temperatury, rozprzestrzeniający się w ośrodku
materialnym z prędkością naddźwiękową. Źródłem fal
uderzeniowych są wybuchy. Po przejściu fali uderzeniowej
przez dany punkt, następuje faza podciśnienia.
|
|
filtropochłaniacz maski
urządzenie służące do oczyszczania powietrza
|
|
przeciwgazowy
z substancji szkodliwych dla zdrowia, występujących w
postaci par, gazów i aerozolu (środki trujące,
radioaktywne i biologiczne). Składa się z filtra
przeciwuderzeniowego (karton filtracyjny) i warstwy
sorbentu (węgiel aktywny).
|
|
gazy bojowe
potoczna nazwa trucizn bojowych. Jest ona uzasadniona
historycznie, ponieważ pierwsze środki trujące o
znaczeniu militarnym były istotnie gazami (np. chlor) w
sensie fizyko-chemicznym. Współczesne środki trujące są
cieczami lub ciałami stałymi i dlatego właściwym jest
określenie – bojowe środki trujące.
|
|
indykator promieniowania
bardzo prosty przyrząd radiometryczny, zwykle przenośny
(polowy), pozwalający na wykrycie promieni jonizujących
i zgrubną ocenę ich intensywności (mocy ekspozycji).
|
|
indywidualny pakiet
przeciwchemiczny (IPP)
pakiet do przeprowadzenia częściowych zabiegów
sanitarnych i specjalnych niedużych powierzchni ciała
(dłonie, szyja) oraz umundurowania oporządzenia i broni
osobistej, skażonych ciekłych ŚT.
|
|
indywidualny zestaw samochodowy
(IZS)
przenośny przyrząd przeznaczony do częściowych zabiegów
specjalnych samochodów wodnymi roztworami
dezaktywacyjnymi odkażającymi lub dezynfekcyjnymi.
|
|
kula ognista
obłok świecący złożony z bardzo gorących par materiałów
bomby jądrowej i otoczenia. W skład kuli ognistej
wchodzą wszelkie materiały, które odparowują w bardzo
wysokiej temperaturze, rzędu dziesiątków milionów
stopni, jaka powstaje w chwili wybuchu jądrowego.
|
|
likwidacja skażeń
zespół przedsięwzięć mających na celu usunięcie lub
zniszczenie BŚT substancji promieniotwórczych lub
środków biologicznych, skażających ludzi, sprzęt i
teren. Likwidacja skażeń obejmuje zabiegi sanitarne i
zabiegi specjalne.
|
|
moc dawki
szybkość napromieniowania wyrażana w jednostkach dawki
na jednostkę czasu. W układzie SI jednostką mocy dawki
jest wat na kilogram (W/kg). Pozaukładowymi jednostkami
mocy dawki są: rad na godzinę (rad/h), rad na minutę
(rad/min) itd.
Przy tym zachodzi zależność 1 W/kg = 100 rad/s = 1 Gy/s.
|
|
maska przeciwgazowa
urządzenie służące do ochrony dróg oddechowych, twarzy i
oczu przed działaniem substancji szkodliwych dla zdrowia
(środki trujące biologiczne i radioaktywne). Maski
przeciwgazowe dzieli się na: maski filtracyjne i maski
izolacyjne.
|
|
maska przeciwgazowa filtracyjna
typ maski przeciwgazowej, w której powietrze filtracyjna
potrzebne do oddychania pobiera się z otaczającej
atmosfery po uprzednim jego oczyszczeniu z gazów, par i
aerozoli substancji toksycznych. Składa się z dwu
zasadniczych części filtropochłaniacza służącego do
oczyszczania
powietrze i części twarzowej chroniącej drogi oddechowe,
twarz i oczy przed skażeniami. Powietrze wydychane
usuwane jest na zewnątrz maski.
|
|
maska przeciwgazowa izolacyjna
typ maski przeciwgazowej, która zabezpiecza całkowitą
izolację dróg oddechowych, twarzy i oczu od otaczającej
atmosfery. Powietrze do oddychania regeneruje się przy
wykorzystaniu znajdującego się w masce zapasu tlenu i
pochłonięciu wydzielającego się podczas oddychania
dwutlenku węgla. Maski przeciwgazowe izolacyjne dzielą
się na: maski z chemicznym, źródłem tlenu, maski z
tlenem sprężonym i maski z innymi mieszankami
oddechowymi.
|
|
mioza
charakterystyczny, początkowy objaw działania na
człowieka paralityczno-drgawkowych BŚT (tabun, sarin,
soman Vx i inne).
|
|
napromieniowanie
poddawanie działaniu promieni jonizujących substancji
nieożywionych lub organizmów żywych w celach badawczych,
technologicznych czy leczniczych. Warto zwrócić uwagę,
że wszystkie substancje i organizmy stale są
napromieniowane wskutek istnienia na Ziemi tzw. tła
promieniowania. W napromieniowanych obiektach
absorbowania jest energia promieniowania, czyli dawka. W
zależności od usytuowania źródła promieniowania względem
obiektu rozróżnia się napromieniowanie wewnętrzne i
napromieniowanie zewnętrzne.
|
|
ochrona przeciwchemiczna (Opchem)
całokształt czynności organizacyjnych i wykonawczych
oraz działań podejmowanych w celu ochrony wojsk i
ludności cywilnej przed skutkami działania broni
chemicznej.
|
|
ochrona przed promieniowaniem
całokształt zagadnień związanych z zabezpieczeniem
ludzi, zwierząt i otoczenia przed szkodliwym
napromieniowaniem.
|
|
odkażalniki
substancje chemiczne ich roztwory lub mieszaniny, które
w procesie odkażania zmniejszają gęstość skażenia i
eliminują lub zmniejszają niebezpieczeństwo porażenia
ludzi.
|
|
odkażanie
zespół czynności mających na celu usunięcie BŚT ze
skażonych obiektów. Odkażanie można prowadzić metodami
chemicznymi, fizykochemicznymi i mechanicznymi.
|
|
odzież ochronna filtracyjna
rodzaj odzieży ochronnej, wykonanej z tkanin
impregnowanych związkami chemicznymi, pochłaniającymi
środki trujące z powietrza stykającego się ze skórą
człowieka na drodze ich adsorpcji absorpcji i
chemisorpcji. Właściwości sanitarnohigieniczne i
eksploatacyjne odzieży filtracyjnej są korzystniejsze
niż odzieży ochronnej izolacyjnej i zbliżone są do
właściwości zwykłego umundurowania i bielizny.
|
|
odzież ochronna izolacyjna
rodzaj odzieży ochronnej wykonanej z materiałów
nieprzepuszczalnych dla powietrza (tkaniny pogumowane na
bazie różnych kauczuków, wysokocząsteczkowe tworzywa
syntetyczne i naturalne). Odzież ochronna izolacyjna
wykorzystywana jest podczas długotrwałych działań w
terenie skażonym środkami trującymi, radioaktywnymi i
biologicznymi. Dzieli się na odzież ochronną
ogólnowojskową oraz odzież ochronna specjalną.
|
|
ogólnowojskowa odzież ochronna
odzież do ochrony człowieka przed działaniem środków
trujących radioaktywnych biologicznych i zapalających
oraz przed impulsem świetlnym wybuchu jądrowego. W jej
skład wchodzą: ogólnowojskowy płaszcz ochronny,
pończochy ochronne, rękawice ochronne. Znajduje się w
wyposażeniu żołnierzy wszystkich rodzajów wojsk, w
formacjach OC. Wykonana jest z tkaniny dwustronnie
pogumowanej.
|
|
odzież ochronna specjalna
odzież znajdująca się w wyposażeniu tylko niektórych
pododdziałów wojsk i formacji OC, np. rozpoznania
chemicznego i odkażania. Może być jednoczęściowa
(kombinezon) i dwuczęściowa (bluza i spodnie). Wykonana
jest z tkaniny pogumowanej.
|
|
pochłaniacz maski
przeciwgazowej
patrz filtropochłaniacz maski.
|
|
pochłaniacz hopkalitowy
pochłaniacz przeznaczony do oczyszczania powietrza z
tlenku węgla (CO). Hopkalit składa się z tlenków
manganu, miedzi kobaltu i srebra.
|
|
pochłaniacz regenaracyjny
część składowa maski izolacyjnej z chemicznym źródłem
tlenu. Pochłaniacz regeneracyjny wypełniony jest masą
tlenotwórczą, która reagując z dwutlenkiem węgla (CO2) i
parą wodną, znajdującą się wydychanym powietrzu,
wydziela niezbędny do oddychania tlen.
|
|
przyrząd rozpoznania
chemicznego (PChR)
przyrząd do wykrywania BŚT w miejscu skażenia i
pobierania próbek.
|
|
promieniowanie cieplne
promieniowanie powstające wskutek wysokiej temperatury
materiałów uczestniczących w wybuchu jądrowym.
|
|
promieniowanie przenikliwe
niewidoczny strumień promieniowania gamma (γ) i
neutronów emitowanych ze strefy wybuchu jądrowego.
|
|
punkt odkażania
wybrane, odpowiednie miejsce, gdzie przeprowadza się
odkażanie środków transportowych, sprzętu
techniczno-bojowego oraz uzbrojenia skażonego środkami
trującymi.
|
|
punkt zabiegów specjalnych
zespół placów i urządzeń do zabiegów specjalnych
(dezaktywacji, odkażania i dezynfekcji) sprzętu,
uzbrojenia, umundurowania itp.
|
|
punkt zabiegów sanitarnych
zespół placów i urządzeń do przeprowadzania zabiegów
sanitarnych skażonych ludzi.
|
|
punkt zabiegów weterynaryjnych
zespół placów i urządzeń do przeprowadzania zabiegów
weterynaryjnych skażonych (zakażonych) zwierząt.
|
|
rad
1) naturalny pierwiastek promieniotwórczy o symbolu Ra /
Z = 88, masa atomowa 226,05 odkryty przez Piotra i Marię
Curie w 1898r.
2) pozaukładowa jednostka dawki promieniowania
jonizującego. Nazwa jednostki dawki „rad” pochodzi od
pierwszych liter określenia „roentgen absorption dose”,
tj. rentgen dawki pochłoniętej.
|
|
radiometr
prosty miernik umożliwiający oznaczanie promieniowania o
niezbyt dużej intensywności.
|
|
rem
pozaukładowa jednostka skutku biologicznego w wyniku
napromieniowania organizmu człowieka jakimkolwiek
rodzajem promieni. Nazwa rem wywodzi się z wyrażenia „roetgen
eqvivalent man” oznaczającego równoważnik biologiczny
rentgena.
|
|
rentgen
nazwa pozaukładowa jednostki ekspozycji promieni X i
gamma w powietrzu.
|
|
rentgenometr
przyrząd dozymetryczny służący do określania stopnia
skażenia, mocy dawki promieniowania gamma.
|
|
rentgenoradiometr
przyrząd dozymetryczny służący do określania stopnia
skażenia, mocy dawki promieniowania gamma oraz ładowania
dozymetrów jonizujących z bezpośrednim odczytem DKP-50.
|
|
równoważnik trotylowy
taka ilość ton trotylu (trójnitrotoluenu w skrócie TNT),
której energia wybuchu równoważna jest energii wybuchu
bomby jądrowej.
|
|
Różan
miejscowość położona 30 km na pn-w od Pułtuska, gdzie
znajduje się Centralna Składnica Odpadów
Promieniotwórczych, czyli tzw. „mogilnik”
|
|
schron przeciwatomowy
specjalne pomieszczenie wykonane ze zbrojnego betonu
zazwyczaj wykonane w ziemi i przeznaczone dla ochrony
ludzi przed oddziaływaniem czynników rażenia broni
jądrowej. Schron przeciwatomowy pozwala na przeżycie
nawet w drugiej strefie zniszczeń i na przebywanie w nim
przez dłuższy czas.
|
|
schron przeciwchemiczny
pomieszczenie odpowiednio odizolowane od atmosfery
skażonej środkami trującymi umożliwiające przebywanie w
nim ludzi bez indywidualnych środków ochrony.
|
|
siwert
nazwa jednostki równoważnika dawki w układzie SI
oznaczana przez Sv. Nazwa siwert została nadana dla
upamiętnienia prof. Sieverta fizyka szwedzkiego.
|
|
skażenie promieniotwórcze
zanieczyszczenie substancjami promieniotwórczymi samej
powierzchni np.: ulicy, dachu, domu, skóry ludzkiej,
terenu, sprzętu, pojazdów mechanicznych itp.
|
|
środki ochrony indywidualnej (IŚOPS)
indywidualne środki ochrony przed skażeniami
pojedynczego człowieka. Dzielą się na środki ochrony
dróg oddechowych i środki ochrony skóry.
|
|
toksyczne środki przemysłowe
substancje używane lub wytwarzane w procesie produkcji,
szkodliwe dla zdrowia ludzi i środowiska naturalnego.
|
|
toksyny
toksyczne substancje wytwarzane przez organizmy żywe
(mikroorganizmy zwierząt, rośliny). Toksyny nie mają
zdolności reprodukcji i należy je traktować jako bojowe
środki trujące.
|
|
ukrycie przeciwatomowe
pomieszczenie przygotowane we własnym zakresie przez
mieszkańców na wypadek wojny atomowej w nadających się
do tego celu miejscach. Są to przede wszystkim piwnice
przykryte co najmniej metrową warstwą ziemi lub grubymi
stropami betonowymi, płytami chodnikowymi, płytami
żelaznymi, deskami, workami z piaskiem itp.
|
|
współczynnik osłabienia
wielkość liczbowa charakteryzująca zmniejszanie się
promieniowania przy przechodzeniu przez ośrodek
materialny wskutek zjawisk pochłaniania i rozpraszania.
|
|
wybuch jądrowy
eksplozja ładunku jądrowego odznaczającego się olbrzymią
energią określoną w tysiącach, a nawet
milionach ton równoważnika trotylowego.
|
|
wybuch termojądrowy
wybuch wywołany gwałtowną reakcją termojądrową.
Zazwyczaj w wybuchu termojądrowym wykorzystuje się
łączenie deuteru z trytem (dwóch izotopów wodoru).
|
