PRAWO AUTORSKIE

Co powinny wiedzieć podmioty zawierające umowy w zakresie prawa autorskiego i praw pokrewnych oraz jakie są wymagania, kompetencje i uprawnienia doradców w zakresie ich zawierania.

Podmioty zawierające umowę w zakresie prawa autorskiego i praw pokrewnych stoją przed problemem jak tworzyć umowę w oparciu  o przepisy Ustawy z dnia 4 lutego1994r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych i kto może być doradcą i jakie powinien mieć kompetencję. Problem wynika z tego że podmioty jako podstawę do zawierania umów w zakresie prawa autorskiego i praw pokrewnych wykorzystują głównie Ustawę z dnia 23 kwietnia 1964r. Kodeks cywilny z wybranymi tylko elementami przepisów Ustawy z dnia 4 lutego1994r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych.

Celem artykułu jest zmiana podejścia do zawierania umów przez zainteresowane podmioty. Autor artykułu w postaci wyszczególnionych poniżej kilkunastu punktów poszerzonych o merytoryczne uzasadnienie przekazuje zainteresowanym podmiotom to, co powinny wiedzieć na temat zawierania umów w zakresie prawa autorskiego i praw pokrewnych w oparciu o Ustawę z dnia 4 lutego1994r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych.

1. Umowa o przeniesienie autorskich praw majątkowych wymaga zachowania formy pisemnej pod rygorem nieważności. (art. 53)

2. Nabywca autorskich praw majątkowych może przenieść je na inne osoby, chyba że umowa stanowi inaczej. (art. 41)

3. Jeżeli umowa nie stanowi inaczej, twórca  zachowuje wyłączne prawo zezwalania na wykonywanie zależnego prawa autorskiego, mimo że w umowie postanowiono o przeniesieniu całości autorskich praw majątkowych. (art. 46 )

Opracowanie cudzego  utworu, w  szczególności: 

  1. tłumaczenie;
  2. przeróbka;
  3. adaptacja;

jest przedmiotem prawa autorskiego bez uszczerbku dla prawa do utworu pierwotnego.

Rozporządzanie i korzystanie z opracowania zależy od zezwolenia twórcy utworu pierwotnego (prawo zależne), chyba że autorskie prawa majątkowe do utworu  pierwotnego wygasły.

Na egzemplarzach opracowania należy wymienić twórcę i tytuł utworu pierwotnego.

Twórca utworu pierwotnego może cofnąć zezwolenie:
1) jeżeli w ciągu pięciu lat od jego udzielenia;
2) opracowanie nie zostało rozpowszechnione.
Wypłacone twórcy wynagrodzenie nie podlega zwrotowi.

Za opracowanie nie uważa się utworu, który powstał w wyniku inspiracji cudzym utworem.
W przypadku baz danych spełniających cechy utworu zezwolenie twórcy jest konieczne także na sporządzenie opracowania. (art. 2)

Opracowanie lub zwielokrotnienie bazy danych  spełniającej cechy utworu dokonane przez legalnego użytkownika bazy danych lub jej kopii, nie wymaga zezwolenia autora bazy danych, jeśli jest ono konieczne dla dostępu do zawartości bazy danych i normalnego korzystania z jej zawartości.
 
Jeżeli użytkownik jest upoważniony do korzystania tylko z części bazy danych, niniejsze postanowienie odnosi się tylko do tej części. (art. 17*1)
Producent może bez zgody twórców utworu  audiowizualnego dokonywać tłumaczeń na  różne wersje językowe. (art. 71)
Do artystycznych wykonań, fonogramów, wideogramów, nadań programów, pierwszych wydań oraz wydań naukowych i krytycznych nie stosują się przepisy art. 2 i art. 46 (art. 101)

4. Nieważna jest umowa w części dotyczącej wszystkich utworów lub wszystkich utworów określonego rodzaju tego samego twórcy mających powstać w przyszłości. (art. 41)
Do artystycznych wykonań stosuje się odpowiednio przepis art. 41. (art. 92)

5. Umowa zobowiązująca do przeniesienia autorskich praw majątkowych przenosi na nabywcę, z chwilą przyjęcia utworu, prawo do wyłącznego korzystania z utworu na określonym w umowie polu eksploatacji, chyba że postanowiono w niej inaczej. (art. 64)

6. Umowa może dotyczyć tylko pól eksploatacji, które są znane w chwili jej zawarcia. (art. 41)

7. Umowa o przeniesienie autorskich praw majątkowych lub umowa o korzystanie z utworu, zwana dalej „licencją”, obejmuje pola eksploatacji wyraźnie w niej wymienione. (art. 41).
Odrębne pola eksploatacji stanowią w szczególności:
1) w zakresie utrwalania i zwielokrotniania utworu – wytwarzanie określoną techniką egzemplarzy utworu, w tym techniką drukarską, reprograficzną, zapisu magnetycznego oraz techniką cyfrową;
2) w zakresie obrotu oryginałem albo egzemplarzami, na których utwór utrwalono –wprowadzanie do obrotu, użyczenie lub najem oryginału albo egzemplarzy;
3) w zakresie rozpowszechniania utworu w sposób inny niż określony w ppkt 2:

  1.  publiczne wykonanie, wystawienie, wyświetlenie,
  2.  odtworzenie oraz nadawanie i reemitowanie,
  3. a także publiczne udostępnianie utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym. (art. 50 )

Autorskie prawa majątkowe do programu  komputerowego, obejmują prawo do:
1) trwałego lub czasowego zwielokrotnienia  programu komputerowego w całości lub w części jakimikolwiek środkami i w jakiejkolwiek formie;
w zakresie, w którym dla wprowadzania, wyświetlania, stosowania, przekazywania i przechowywania programu komputerowego niezbędne jest jego zwielokrotnienie;
czynności te wymagają zgody uprawnionego;
2) tłumaczenia, przystosowywania, zmiany  układu lub jakichkolwiek innych zmian w  programie komputerowym, z zachowaniem  praw osoby, która tych zmian dokonała;
3) rozpowszechniania, w tym użyczenia lub najmu, programu komputerowego lub jego kopii.

Jeżeli umowa nie stanowi inaczej, czynności wymienione w pkt.1 ppkt 1 i 2 nie wymagają  zgody uprawnionego, jeżeli są niezbędne do korzystania z programu komputerowego zgodnie z jego przeznaczeniem, w tym do poprawiania błędów przez osobę, która legalnie weszła w jego posiadanie.

Artyście wykonawcy przysługuje, w granicach  określonych przepisami ustawy wyłączne prawo do:
1) korzystania z artystycznego wykonania i rozporządzania prawami do niego na następujących polach eksploatacji:

  1. w zakresie utrwalania i zwielokrotniania – wytwarzania określoną techniką egzemplarzy artystycznego wykonania, w tym zapisu magnetycznego oraz techniką cyfrową,
  2. w zakresie obrotu egzemplarzami, na których  artystyczne wykonanie utrwalono – wprowadzania do obrotu, użyczania lub najmu egzemplarzy,
  3. w zakresie rozpowszechniania artystycznego  wykonania w sposób inny niż określony w lit. b –  nadawania, reemitowania oraz odtwarzania, chyba że są one dokonywane za pomocą wprowadzonego do obrotu egzemplarza, a także publicznego udostępniania utrwalenia artystycznego wykonania w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym. (art. 86 )

Bez uszczerbku dla praw twórców lub artystów wykonawców, producentowi fonogramu lub wideogramu przysługuje wyłączne prawo do rozporządzania i korzystania z fonogramu lub wideogramu w zakresie:
1) zwielokrotniania określoną techniką;
2) wprowadzenia do obrotu;
3) najmu oraz użyczania egzemplarzy;
4) publicznego udostępniania fonogramu lub wideogramu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym.
W przypadku nadawania, reemitowania lub odtwarzania wprowadzonego do obrotu  fonogramu lub wideogramu, producentowi przysługuje prawo do stosownego wynagrodzenia.

Prawa do nadań programów
bez uszczerbku dla praw twórców, artystów  wykonawców, producentów fonogramów i  wideogramów, organizacji radiowej lub telewizyjnej przysługuje wyłączne prawo do rozporządzania i korzystania ze swoich  nadań programów  w zakresie: 
1) utrwalania;
2) zwielokrotniania określoną techniką;
3) nadawania przez inną organizację radiową lub telewizyjną;
4) reemitowania;
5) wprowadzania do obrotu ich utrwaleń;
6) odtwarzania w miejscach dostępnych za opłatą wstępu;
7) udostępniania ich utrwaleń w taki sposób, aby każdy mógł mieć do nich dostęp w  miejscu i w czasie przez siebie wybranym.

Prawa do pierwszych wydań oraz wydań  naukowych i krytycznych wydawcy, który jako pierwszy w sposób zgodny z prawem opublikował lub w inny sposób rozpowszechnił utwór, którego czas ochrony już wygasł, a jego egzemplarze nie były jeszcze publicznie udostępniane, przysługuje wyłączne prawo rozporządzania tym utworem i korzystania z niego na wszystkich polach eksploatacji przez okres dwudziestu pięciu lat od daty pierwszej publikacji lub rozpowszechnienia.

Temu, kto po upływie czasu ochrony prawa autorskiego do utworu przygotował jego wydanie krytyczne lub naukowe, niebędące utworem, przysługuje wyłączne prawo do rozporządzania takim wydaniem i korzystania z niego, na wszystkich  polach eksploatacji  w szczególności:

1) w zakresie utrwalania i zwielokrotniania utworu – wytwarzanie określoną techniką egzemplarzy utworu, w tym techniką drukarską, reprograficzną zapisu magnetycznego oraz techniką cyfrową;
2) w zakresie obrotu oryginałem albo egzemplarzami, na których utwór utrwalono– wprowadzanie do obrotu, użyczenie lub najem oryginału albo egzemplarzy, przez okres trzydziestu lat od daty publikacji.

Twórca utworu wykorzystanego lub włączonego do utworu audiowizualnego oraz utworu wchodzącego w skład utworu zbiorowego po powstaniu nowych sposobów eksploatacji utworów nie może bez ważnego powodu odmówić, udzielenia zezwolenia na korzystanie z tego utworu w ramach utworu audiowizualnego lub utworu zbiorowego, na polach eksploatacji nieznanych w chwili zawarcia umowy. (art. 41)

8. Korzystający z utworu jest obowiązany umożliwić twórcy przed rozpowszechnieniem utworu przeprowadzenie nadzoru autorskiego. Jeżeli wniesione w związku z nadzorem zmiany w utworze są niezbędne i wynikają z okoliczności od twórcy niezależnych, koszty ich wprowadzenia obciążają nabywcę autorskich praw majątkowych lub licencjobiorcę. (art. 60)
Jeżeli twórca nie przeprowadzi nadzoru autorskiego w odpowiednim terminie, uważa się, że wyraził zgodę na rozpowszechnianie utworu.
Jeżeli ustawa lub umowa nie stanowią inaczej, za wykonanie nadzoru autorskiego nie przysługuje twórcy odrębne wynagrodzenie.
Twórcy utworu plastycznego przysługuje prawo do sprawowania odpłatnego nadzoru  autorskiego.
Jeżeli umowa nie stanowi inaczej, nabycie od twórcy egzemplarza projektu architektonicznego lub architektoniczno-urbanistycznego obejmuje prawo zastosowania go tylko do jednej budowy. (art. 61)
Sprawowanie nadzoru autorskiego nad utworami architektonicznymi i architektoniczno-urbanistycznymi regulują odrębne przepisy (Ustawa z dnia 7 lipca 1994r. Prawo budowlane  Dz.U. z 2006r. Nr 156 poz.1118 z późn. zm.) (art. 60)

Za samodzielną funkcję techniczną w budownictwie uważa się, w szczególności działalność obejmującą projektowanie, sprawdzanie projektów architektoniczno-budowlanych i sprawowanie nadzoru autorskiego.

Uczestnikami procesu budowlanego, w rozumieniu ustawy, są:
1) inwestor;
2) inspektor nadzoru inwestorskiego;
3) projektant;
4) kierownik budowy lub kierownik robót.

Właściwy organ może w decyzji o pozwoleniu na budowę nałożyć na inwestora obowiązek ustanowienia inspektora nadzoru inwestorskiego, a także obowiązek zapewnienia nadzoru autorskiego, w przypadkach uzasadnionych wysokim stopniem skomplikowania obiektu lub robót budowlanych bądź przewidywanym wpływem na środowisko.

Inwestor może zobowiązać projektanta do sprawowania nadzoru autorskiego.
Do podstawowych obowiązków projektanta należy sprawowanie nadzoru autorskiego na żądanie inwestora lub właściwego organu w zakresie:

  1. stwierdzania w toku wykonywania robót budowlanych zgodności realizacji z projektem,
  2. uzgadniania możliwości wprowadzenia rozwiązań zamiennych w stosunku do przewidzianych w projekcie, zgłoszonych przez kierownika budowy lub inspektora nadzoru inwestorskiego.

Prawo do nadzoru autorskiego może być wykonywane tylko w stosunku do ostatecznej wersji utworu audiowizualnego. (art. 73)
Przeprowadzenie nadzoru autorskiego utworu, nie stosuje się do programów komputerowych. (art. 77)
Do artystycznych wykonań, fonogramów, wideogramów, nadań programów, pierwszych wydań oraz wydań naukowych i krytycznych nie stosuje się przepis art. 60 (art. 101)

9. Twórca może odstąpić od umowy lub ją wypowiedzieć ze względu na swoje istotne interesy twórcze, które nie stosuje się do:
1) utworów architektonicznych i architektoniczno-urbanistycznych,
2) utworów audiowizualnych oraz
3) utworów zamówionych w zakresie ich eksploatacji w utworze audiowizualnym. (art. 56)
Do programów komputerowych nie stosuje się przepis art. 56. (art. 77)

Do artystycznych wykonań, fonogramów, wideogramów, nadań programów, pierwszych  wydań oraz wydań naukowych i krytycznych nie stosuje się przepis art. 56 (art. 101)
Jeżeli twórca w ciągu dwóch lat od odstąpienia lub wypowiedzenia umowy zamierza przystąpić do korzystania z utworu, ma obowiązek zaoferować to korzystanie nabywcy lub licencjobiorcy, wyznaczając mu w tym celu odpowiedni termin. (art. 56)

Jeżeli odstąpienie od umowy lub jej wypowiedzenie następuje po przyjęciu utworu:
1) skuteczność odstąpienia lub wypowiedzenia może być przez drugą stronę umowy uzależniona od zabezpieczenia kosztów poniesionych przez nią w związku z zawartą umową,
2) nie można jednak żądać zwrotu kosztów, gdy zaniechanie rozpowszechniania jest następstwem okoliczności, za które twórca nie ponosi odpowiedzialności. (art. 56)

10. Jeżeli ustawa nie stanowi inaczej, każda ze stron odstępując od umowy lub wypowiadając ją, może żądać od drugiej strony zwrotu wszystkiego, co ta otrzymała z tytułu umowy. (art.59)

11. Jeżeli z umowy nie wynika, że przeniesienie autorskich praw majątkowych lub udzielenie licencji nastąpiło nieodpłatnie, twórcy przysługuje prawo do wynagrodzenia. (art. 43)

12. W braku wyraźnego postanowienia o  przeniesieniu prawa, uważa się, że twórca udzielił licencji. (art. 65)

13. Umowa licencyjna wyłączna wymaga zachowania formy pisemnej pod rygorem nieważności. (art. 67)

14. Umowa licencyjna uprawnia do korzystania z utworu w okresie pięciu lat na terytorium państwa,  w którym licencjobiorca ma swoją siedzibę, chyba   że w umowie postanowiono inaczej, po upływie w/w terminu, prawo uzyskane na podstawie umowy licencyjnej wygasa. (art. 66)

15. Twórca może udzielić upoważnienia do korzystania z utworu, zwana dalej „licencją” na wymienionych w umowie polach eksploatacji z określeniem zakresu, miejsca i czasu tego korzystania. (art. 67)

16. Jeżeli umowa nie stanowi inaczej, licencjobiorca nie może upoważnić innej osoby do korzystania z utworu w zakresie uzyskanej licencji. (art. 67)

17. Jeżeli umowa nie zastrzega wyłączności korzystania z utworu w określony sposób (licencja wyłączna), udzielenie licencji nie ogranicza  udzielenia przez twórcę upoważnienia innym osobom do korzystania z utworu na tym samym polu eksploatacji (licencja niewyłączna). (art. 67)

18. Jeżeli umowa nie stanowi inaczej, uprawniony z licencji wyłącznej może dochodzić roszczeń z tytułu naruszenia autorskich praw majątkowych, w  zakresie objętym umową licencyjną. (art. 67)

19. Jeżeli umowa nie stanowi inaczej, a licencji udzielono na czas nieoznaczony, twórca może ją wypowiedzieć z zachowaniem terminów umownych, a w ich braku na rok naprzód, na koniec roku kalendarzowego.
Licencję udzieloną na okres dłuższy niż pięć lat uważa się, po upływie tego terminu, za udzieloną na czas nieoznaczony. (art. 68)
Do artystycznych wykonań, stosuje się przepisy art. 67 i 68.  (art.92)

20. Twórca, a wydawca lub producent na żądanie twórcy mają obowiązek zachowania w tajemnicy źródeł informacji wykorzystanych w utworze oraz nieujawniania związanych z tym dokumentów.
Ujawnienie tajemnicy jest dozwolone za zgodą osoby, która powierzyła tajemnicę, lub na podstawie postanowienia właściwego sądu. (art. 84)

21. Postanowienia Umów dotyczące programów komputerowych sprzeczne z art. 75 ust. 2 i 3 są nieważne (art. 76 )
1. Nie wymaga zezwolenia uprawnionego:
1) sporządzenie kopii zapasowej, jeżeli jest to niezbędne do korzystania z programu komputerowego. Jeżeli umowa nie stanowi inaczej, kopia ta nie może być używana równocześnie z programem komputerowym;
2) obserwowanie, badanie i testowanie funkcjonowania programu komputerowego w celu poznania jego idei i zasad przez osobę posiadającą prawo korzystania z egzemplarza programu komputerowego, jeżeli, będąc do tych czynności upoważniona, dokonuje ona tego w trakcie wprowadzania, wyświetlania, stosowania, przekazywania lub przechowywania programu komputerowego;
3) zwielokrotnianie kodu lub tłumaczenie jego formy, jeżeli jest to niezbędne do uzyskania informacji koniecznych do osiągnięcia współdziałania niezależnie stworzonego programu komputerowego z innymi programami komputerowymi, o ile zostaną spełnione następujące warunki:

  1. czynności te dokonywane są przez licencjobiorcę lub inną osobę uprawnioną do korzystania z egzemplarza programu komputerowego bądź przez inną osobę działającą na ich rzecz,
  2. informacje niezbędne do osiągnięcia współdziałania nie były uprzednio łatwo dostępne dla osób, o których mowa pod lit. a,
  3. czynności te odnoszą się do tych części oryginalnego programu komputerowego, które są niezbędne do osiągnięcia współdziałania.

3. Informacje, o których mowa w ust. 1 pkt 3, nie mogą być:
1) wykorzystane do innych celów niż osiągnięcie współdziałania niezależnie stworzonego programu komputerowego;
2) przekazane innym osobom, chyba że jest to niezbędne do osiągnięcia współdziałania niezależnie stworzonego programu komputerowego;
3) wykorzystane do rozwijania, wytwarzania lub wprowadzania do obrotu programu komputerowego  o istotnie podobnej formie wyrażenia lub do innych czynności naruszających prawa autorskie.
 
Z analizy merytorycznej przepisów prawa wynika że Ustawa z dnia 4 lutego1994r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych jest podstawowym dokumentem prawnym w oparciu o który zainteresowane podmioty powinny zawierać umowy w zakresie prawa autorskiego i praw pokrewnych.
Istotną rolę w tworzeniu umowy w zakresie prawa autorskiego i praw pokrewnych powinien zajmować doradca, posiadający odpowiednie kwalifikacje i kompetencje, których jednak nie definiuje w swoich przepisach Ustawa z dnia 4 lutego 1994r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych.
Kwalifikacje i kompetencje doradcy to głęboka wiedza dotycząca Ustawy z dnia 4 lutego1994r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych,  umiejętność jej rozumienia i interpretacji oraz duże doświadczenie i wieloletnia praktyka w zakresie zawierania umów między różnymi podmiotami.


©  Opracował:  Józef WESOŁOWSKI (2011)